Dat bewegen gezond is, dat wisten we natuurlijk al. Maar dat mensen met dementie en hun mantelzorgers op allerlei manieren baat hebben bij interactief fietsen, dat weten we dankzij het recente promotieonderzoek van Joeke van Santen.
Vrijdag 3 december jl. promoveerde Joeke van Santen aan de Vrije Universiteit op haar proefschrift “Remember to play… and stay active! Evaluation of the effects, cost-effectiveness and implementation of exergaming for people living with dementia and their informal caregivers”. Wat waren de uitkomsten van dit onderzoek? En hoe kunnen andere Topcare-organisaties hier mee aan de slag? We legden deze vragen aan Joeke voor.
Joeke, even terug naar het begin, wat motiveerde jou om onderzoek te gaan doen naar interactief fietsen voor ouderen met dementie?
“Dementie is natuurlijk een heel actueel en urgent thema. Door de vergrijzing neemt de druk op zowel de professionele als informele zorg toe. Ik ben nieuwsgierig welke mogelijkheden techniek biedt om deze druk te verminderen. Daarnaast is er gelukkig steeds meer aandacht voor kwaliteit van leven en ik ben er van overtuigd dat ook daarin techniek een rol van betekenis kan spelen.”
Wat heb je precies onderzocht?
“Het vermoeden bestond dat mensen met dementie baat hebben bij exergaming: lichaamsbeweging op interactieve wijze gecombineerd met cognitieve stimulatie in een spelomgeving. Met mijn onderzoek heb ik geprobeerd helder te krijgen om wélke positieve effecten het dan precies gaat, zowel voor mensen met dementie zelf als voor hun mantelzorgers. Primair was ik op zoek naar het effect van exergaming op hoeveelheid fysieke activiteiten en mobiliteit. Ook was ik benieuwd naar de invloed op sociaal functioneren. In het tweede deel van mijn onderzoek heb ik gekeken naar de kosteneffectiviteit en de voorwaarden om te komen tot een effectieve implementatie van interactief fietsen.”
Wat waren de uitkomsten van je onderzoek?
“Exergaming heeft veel voordelen, maar wat vooral opviel was dat het interactief fietsen de sociale interactie bevorderde. Bij het interactief fietsen is het mogelijk om zelf routes en een omgeving te kiezen – je kunt trouwens zelfs waterfietsen door de Amsterdamse grachten – en dat maakt een gesprek los: over herinneringen aan een bepaalde plaats, ervaringen en belevenissen. Het leuke is dat niet alleen de oudere die op dat moment fietst daar plezier van heeft, maar ook de mensen die er om heen komen zitten en deelnemen aan het gesprek. Sowieso lieten de kwalitatieve uitkomsten zien dat de ouderen met dementie zelf, maar ook de mantelzorger en de medewerkers van de dagbesteding exergaming gewoon ontzettend leuk vinden. In het hele onderzoek was er maar één persoon die aangaf het echt niet leuk te vinden. En dat vind ik dus al heel waardevol: dat je mensen in het hier en nu – nog even los van de cognitieve en fysieke voordelen op langere termijn - een goed gevoel, een positieve ervaring kunt geven.”
En de mantelzorgers, die hadden ook baat bij exergaming?
“Ja zeker! We zagen dat exergaming effect heeft op het gevoel van competentie van mantelzorgers en op emotionele belasting veroorzaakt door neuropsychiatrische symptomen – bijvoorbeeld agitatie of hallucinaties - van hun naaste met dementie. Het werkingsmechanisme daarachter hebben we nog niet helemaal scherp, het is natuurlijk heel mooi om te zien dat mantelzorgers dankzij exergaming weer wat beter in staat zijn hun rol van mantelzorger te vervullen.”
Je onderzoek is afgerond en je proefschrift inmiddels verdedigd. Hoe hoop je dat het nu verder gaat?
“Ik hoop vooral dat de technologie zich verder doorontwikkelt en dat exergaming toegankelijk wordt voor iedereen. Nu waren de kosten van apparatuur voor sommige dagbestedingen wel een drempel. Het zou natuurlijk prachtig zijn als alle zorginstellingen exergaming kunnen aanbieden. En misschien dat het in de toekomst zelfs mogelijk is voor ouderen met dementie om thuis interactief te fietsen.”
Wat zou je willen zeggen tegen een zorgmedewerker die dit leest en graag aan de slag wil met exergaming?
“Mijn eerste tip zou zijn: zorg voor draagvlak. Zoek steun van het management, zorg dat je collega’s enthousiast zijn. Dat is de ook de route waarlangs het beste financiering verkregen kan worden. Daarnaast helpt het de implementatie enorm als exergaming niet op zichzelf staat maar past in een bredere agenda van bewegen in de zorginstelling. Soms denken medewerkers: weer iets dat moet en tijd kost. Maar de ervaring is dat exergaming juist lucht geeft aan medewerkers op de dagbesteding: de cliënt geniet niet alleen zelf van een leuke activiteit, er zit altijd een groepje omheen dat meepraat en –geniet. En het mooiste: exergaming leent zich bij uitstek voor een persoonsgerichte benadering. Er is zoveel mogelijk: een activiteit met weinig of juist veel prikkels, fietsen door de bossen of door de duinen, door een bekende stad of juist iets nieuws ontdekken. Er is altijd wel iets dat past bij de oudere met dementie.”
Dr. Joeke van Santen is beleidsadviseur onderzoek & ontwikkeling bij Saffier, één van de kandidaat-expertisecentra van Topcare, en linking pin vanuit het UNC ZH.
Voor alle zorgprofessionals die enthousiast geworden zijn en graag aan de slag willen met exergaming, is er een handige en praktische factsheet ontwikkeld. Je kunt deze hier downloaden.