Mensen met het syndroom van Korsakov kunnen zich niet, of maar zeer beperkt verder ontwikkelen. Dat is tenminste de algemene aanname. Maar Renate Volkert, kunstzinnig therapeute bij woon-zorgstichting Saffier in Den Haag, ervaart dat heel anders. Zij ziet hoe kunst deze mensen een andere kant van zichzelf kan laten ervaren: een gezond en liefdevol deel. Binnenkort opent ze haar eigen centrum. Mensen met psychische problemen, kunstenaars en ‘gewone’ mensen kunnen elkaar daar ontmoeten en samen kunst maken.
Een tijd geleden werd bij Saffier een man met het syndroom van Korsakov aangemeld die het label ‘autistisch’ droeg. ‘In eerste instantie wilde hij helemaal niets’, vertelt Renate. ‘Hij maakte geen contact, wilde niet meedoen. Ik vroeg hem een tekening te maken. Als hij het niets vond, mocht hij stoppen.’ Hij stopte echter niet, maar bleef kunst maken. Inmiddels heeft de man vrienden gemaakt, ligt hij goed in de groep. Hij ging mee op expositiereis en pakte zijn oude hobby – fotograferen – weer op.
Renate: ‘Laatst kwam ik binnen bij de danstherapie en zag hem staan rocken op Deep Purple. Ik heb die man zien opbloeien van iemand die geen contact meer maakt, naar iemand die weet dat hij dingen goed kan. Dat is wat kunst kan doen. Deze man was sterkt vereenzaamd – iets wat voor veel mensen met Korsakov geldt. Door patiënten te bieden wat ze echt nodig hebben, ze in contact te brengen en op een veilige – begrensde – manier te begeleiden, zie je ze opbloeien. Ik zie dat bij veel patiënten gebeuren.’
Exposities en kunstreizen
Omdat Renate al zo’n twintig jaar bij de stichting werkt, heeft ze haar therapie ver kunnen ontwikkelen. ‘Een jaar of achttien geleden bedacht ik dat het zonde was om al die mooie kunstwerken die bij de kunsttherapie gemaakt worden, ergens in een la te laten verdwijnen. Mijn manager vond het goed als ik expositie organiseerde – met het geld mocht ik doen wat ik wilde.’
Renate vroeg daarop aan haar patiënten wat ze wilden doen. ‘Wij willen naar het Louvre in Parijs’, was het antwoord. Dus toog Renate met een groepje Korsakov-patiënten met de trein naar de Franse hoofdstad. De exposities en kunstreizen – Rome, Barcelona, Figueras – zijn sindsdien op regelmatige basis blijven bestaan. ‘We gaan soms zelfs met het vliegtuig. Die reizen zijn echt fantastisch, ze versterken het groepsgevoel en dat komt de therapie weer ten goede. Het is een positieve spiraal.’
Symposium
Vorig jaar bereikte Renate het hoogtepunt van haar werk met kunstzinnige therapie: samen met kunstenares Barbara Sterk maakten haar patiënten schilderijen die ze exposeerden in kunstbeurs Art The Hague. ‘Dat was de kers op de taart. De directeur van Art The Hague gaf ons de ruimte om een symposium te organiseren: Kunst en Korsakov. Hij vond dat het effect van kunst op mensen met Korsakov bekender moet worden.’ Het symposium was een succes. ‘Het stond in de kranten en er kwamen verzoeken om ook elders langs te komen. Er is belangstelling om de nieuwe vorm van therapie nu ook in andere huizen te implementeren.’
Ontmoetingscentrum
Op basis van dit succes, en haar ervaringen met de effecten van kunst op mensen met Korsakov, besloot Renate – in samenwerking met verschillende instellingen waaronder Saffier – om een eigen centrum in Den Haag op te richten. ‘Het centrum zal openstaan voor alle mensen met cognitieve beperkingen en psychische problemen, niet alleen patiënten met Korsakov. En het zal ook openstaan voor kunstenaars en ‘gewone’ mensen, zodat iedereen elkaar kan ontmoeten en inspireren.’
Groepsfoto - Renate Volkert in de jurk met stippen
Het centrum wordt het verlengstuk van verschillende instellingen op kunst-, dans-, muziek- en beeldend niveau. ‘Het is een vrij uniek concept, zoiets bestaat nog niet. Stel je voor: sommige patiënten zijn nog heel jong, 34 jaar. Die mensen zitten vooralsnog altijd intern opgesloten, in een setting binnenshuis. Als je naar een centrum toe gaat, ontmoet je onderweg mensen. En in het centrum, waar je lid van bent, ontmoet je andere leden. Niemand is nog patiënt of bewoner, maar iedereen is gelijkwaardig aan elkaar. Dat is heel iets anders dan in een verpleeghuissetting van je kamer naar de eetzaal lopen, en dat dat je hele wereld is.’
Allemaal verschillend
Op dit moment is Renate voor haar centrum op zoek naar een geschikt pand in Den Haag. ‘Ik hoop op 1 september open te kunnen. Vanuit het centrum wil ik ook coachingstrajecten voor zorgaanbieders in het land aanbieden. Iedereen mag langskomen, ook als je nog helemaal geen ervaring hebt met beeldende kunst, dans of muziek. Júist die mensen wil ik graag betrekken. Ik zoek ook kunstenaars die les kunnen geven, maar voor de leden – of ze nu psychisch ziek zijn of niet – is het mooi als ze allemaal zo verschillend mogelijk zijn en (van elkaar) willen leren.’
Saffier heeft onlangs een proefvisitatie van Topcare voor de doelgroep Korsakov afgerond.